Układ kierowniczy to jeden z podstawowych mechanizmów sterowania każdym pojazdem. Niestety z uwagi na sposób eksploatacji, jest to również układ w sposób szczególny narażony na uszkodzenia.

W związku z tym, że to właśnie układ kierowniczy w połączeniu z układem hamulcowym odgrywa kluczową rolę w kwestii bezpieczeństwa prowadzenia praktycznie wszystkich typów pojazdów mechanicznych, należy pamiętać o jego częstych przeglądach i stałym monitorowaniu sprawności działania jego poszczególnych elementów. Warto przy tym pamiętać, że uszkodzenia elementów układu kierowniczego mogą być trudne do zdiagnozowania i tylko wizyta w wyspecjalizowanym warsztacie samochodowym pozwoli ocenić, który element uległ uszkodzeniu, czy może być wciąż eksploatowany, czy też nadaje się już jedynie do regeneracji lub wymiany na nowy.

Uszkodzenia elementów układu kierowniczego są konsekwencją m.in. nierównej nawierzchni dróg – jazda po wyboistych i dziurawych drogach w zasadniczy sposób przyczynia się do skrócenia czasu eksploatacji elementów tego układu. Na sprawność działania układu kierowniczego wpływać mogą również gwałtowne wahania temperatury, wilgoć i związana z nią postępująca korozja.

Budowa układu kierowniczego

Typowy układ kierowniczy składa się z trzech podstawowych elementów. Są nimi kolumna kierownicy, przekładnia kierownicza i mechanizm zwrotniczy.

Kolumna kierownicy to dwuczęściowy wał biegnący od kierownicy w kierunku komory silnika do przekładni kierowniczej. Wał ma dwuczęściową konstrukcję, co ma zwiększać bezpieczeństwo kierowcy i jego pasażerów, gdy dojdzie do wypadku drogowego. W momencie silnego uderzenia kolumna łamie się na pół i w ten sposób osoba prowadząca auto ma większe szanse na wyjście z wypadku bez większych obrażeń.

W większości współczesnych samochodów osobowych stosuje się tzw. maglownice, czyli zębatkowe przekładnie kierownicze, które ustawiane są poziomo względem kolumny kierownicy. Tego typu rozwiązanie stosuje się powszechnie w pojazdach mechanicznych z napędem na przednią oś. W pojazdach z napędem na tylną oś stosuje się inne rodzaje przekładni. Najczęściej są to przekładnie globoidalne, śrubowo-kulowe, ewentualnie ślimakowe, stosowane w samochodach klasy Premium.

Mechanizm zwrotniczy odpowiada za przełożenie ruchów kierownicą na ruch kół w samochodzie. Mechanizm tego typu to zespół elementów łączących przekładnię kierowniczą z kołami pojazdu. Końcówki przekładni łączą się z drążkami kierowniczymi, które sterują ruchem zwrotnic i w ten sposób wykonywany jest skręt kołami samochodu.

Układ wspomagania

W wielu samochodach, dla odciążenia kierowcy wykonującego skręt kół, stosuje się układy wspomagania. Dawniej były to ciśnieniowe układy hydrauliczne. Współcześnie coraz częściej są to układy hydrauliczno-elektryczne lub w pełni elektryczne. W hydraulicznych układach wspomagania stosuje się pompy napędzane mocą silnika pojazdu, tłoczące olej wypełniający układ (pompa pracuje cały czas). W hydrauliczno-elektrycznych układach wspomagania stosuje się hydrauliczne pompy elektryczne uruchamiające się jedynie w momencie wykonywania skrętu kół. W elektrycznych układach wspomagania elementy hydrauliczne zostały zastąpione przez siłowniki elektryczne. Dzięki temu konstrukcja układu wspomagania została maksymalnie uproszczona, jest lżejsza i zajmuje mniej miejsca – nie ma już pompy, zbiornika na olej, przewodów ciśnieniowych.  

Diagnozowanie uszkodzeń

Choć współczesne układy kierownicze charakteryzują się coraz większą niezawodnością działania, to jednak wciąż są układami podatnymi i w sposób szczególny narażonymi na uszkodzenia natury mechanicznej. Niestety zdiagnozowanie awarii w obrębie układu kierowniczego może być kłopotliwe nawet dla doświadczonego kierowcy. Objawy w postaci szarpania i drgania kierownicy podczas wykonywania skrętów nie muszą oznaczać uszkodzenia układu, a mogą być efektem jedynie jego zapowietrzenia, ewentualnie uszkodzenia pompy wspomagania czy zbyt słabego naciągu paska napędzającego pompę. Odczuwalne zmiany siły wspomagania podczas szybkich ruchów kierownicą mogą być oznaką niskiego poziomu oleju w hydraulicznym układzie wspomagania, złego stanu przewodów ciśnieniowych czy uszkodzenia samej pompy. Wolny powrót kół do położenia wyjściowego może być oznaką uszkodzenia pompy wspomagania, zużycia końcówek drążków kierowniczych, niewłaściwej geometrii kół lub uszkodzenia przegubów kulowych wahacza. Konsekwencją wymienionych uszkodzeń może być również trudność w poruszaniu kierownicą. Gdy na kierownicy jest luz, zwykle jest to objawem krańcowego zużycia końcówek drążków kierowniczych. Przyczyną luzów może być jednak także zapowietrzenie układu wspomagania czy awaria piasty jednego z przednich kół samochodu.

Newralgicznym elementem układu kierowniczego jest maglownica (przekładnia kierownicza). Najczęstszą usterką w przekładniach zębatkowych są wycieki powodowane przez nieszczelności spowodowane uszkodzeniem osłon drążków kierowniczych. Przez uszkodzone osłony drążków przekładania w większym stopniu narażona jest na korozję, która w dość szybkim czasie może uszkodzić mechanizm zębatkowy. W związku z tym, że maglownica to jeden z najdroższych elementów całego układu, jej wymiana na nową wiązać będzie się ze znaczącym wydatkiem. Alternatywą dla nowego podzespołu może być zakup przekładni po regeneracji. Regeneracji można poddać również pompę wspomagania. Należy jednak pamiętać, że po każdej ingerencji w układ kierowniczy, przed powrotem samochodu na drogę, należy sprawdzić geometrię kół.